三大经典偏微分方程的分离变量法

2023年2月7日

本文作为 UM-SIN2004 课程内容的归纳总结,只讨论二阶偏微分方程边值问题的分离变量法。当然,除了分离变量法还有极坐标系、格林函数法等等。

我们先来看一下这三类方程模型和应用场景:

方程类型标准形式典型应用场景
波动方程 (双曲型)2ut2=c22u\frac{\partial^2 u}{\partial t^2} = c^2 \nabla^2 u声波、光波、弦振动
热传导方程 (抛物型)ut=α2u\frac{\partial u}{\partial t} = \alpha \nabla^2 u热扩散、粒子布朗运动
拉普拉斯方程 (椭圆型)2u=0\nabla^2 u = 0静电势、稳态温度场

1. 分离变量法通用框架

1.1 核心思想

分离变量法(Separation of Variables)通过假设解为单变量函数的乘积,将偏微分方程转化为常微分方程组:

u(x,t)=X(x)Y(y)T(t)u(\mathbf{x},t) = X(x)Y(y)\cdots T(t)

适用条件

1.2 通用求解步骤

  1. 变量分离:设解为乘积形式,代入原方程
  2. 常微分方程:整理得到关于各变量的ODE
  3. 本征值问题:通过边界条件求解空间部分
  4. 时间演化:根据PDE类型确定时间部分解
  5. 叠加解:线性组合所有本征模
  6. 系数确定:利用初始/边界条件展开

2. 波动方程求解(一维弦振动)

2.1 定解问题

{2ut2=c22ux2,0<x<L,t>0u(0,t)=u(L,t)=0u(x,0)=ϕ(x),ut(x,0)=ψ(x)\begin{cases} \frac{\partial^2 u}{\partial t^2} = c^2 \frac{\partial^2 u}{\partial x^2}, & 0 < x < L, t > 0 \\ u(0,t) = u(L,t) = 0 \\ u(x,0) = \phi(x), \quad u_t(x,0) = \psi(x) \end{cases}

2.2 求解过程

  1. 分离变量:设 u(x,t)=X(x)T(t)u(x,t) = X(x)T(t),得:

    Tc2T=XX=λ\frac{T''}{c^2 T} = \frac{X''}{X} = -\lambda
  2. 空间部分

    X+λX=0Xn(x)=sin(nπxL),λn=(nπL)2X'' + \lambda X = 0 \Rightarrow X_n(x) = \sin\left(\frac{n\pi x}{L}\right), \quad \lambda_n = \left(\frac{n\pi}{L}\right)^2
  3. 时间部分

    Tn+c2λnTn=0Tn(t)=Ancos(nπctL)+Bnsin(nπctL)T_n'' + c^2\lambda_n T_n = 0 \Rightarrow T_n(t) = A_n \cos\left(\frac{n\pi c t}{L}\right) + B_n \sin\left(\frac{n\pi c t}{L}\right)
  4. 通解

    u(x,t)=n=1[Ancos(nπctL)+Bnsin(nπctL)]sin(nπxL)u(x,t) = \sum_{n=1}^\infty \left[ A_n \cos\left(\frac{n\pi c t}{L}\right) + B_n \sin\left(\frac{n\pi c t}{L}\right) \right] \sin\left(\frac{n\pi x}{L}\right)
  5. 系数确定

    • AnA_n 来自 ϕ(x)\phi(x) 的傅里叶正弦展开
    • BnB_n 来自 ψ(x)\psi(x) 的傅里叶正弦展开

3. 热传导方程求解(一维杆)

3.1 定解问题

{ut=α2ux2,0<x<L,t>0u(0,t)=u(L,t)=0u(x,0)=f(x)\begin{cases} \frac{\partial u}{\partial t} = \alpha \frac{\partial^2 u}{\partial x^2}, & 0 < x < L, t > 0 \\ u(0,t) = u(L,t) = 0 \\ u(x,0) = f(x) \end{cases}

3.2 求解过程

  1. 分离变量:设 u(x,t)=X(x)T(t)u(x,t) = X(x)T(t),得:

    TαT=XX=λ\frac{T'}{\alpha T} = \frac{X''}{X} = -\lambda
  2. 空间部分(同波动方程):

    Xn(x)=sin(nπxL)X_n(x) = \sin\left(\frac{n\pi x}{L}\right)
  3. 时间部分

    Tn(t)=Cneα(nπL)2tT_n(t) = C_n e^{-\alpha \left(\frac{n\pi}{L}\right)^2 t}
  4. 通解

    u(x,t)=n=1Cneα(nπL)2tsin(nπxL)u(x,t) = \sum_{n=1}^\infty C_n e^{-\alpha \left(\frac{n\pi}{L}\right)^2 t} \sin\left(\frac{n\pi x}{L}\right)
  5. 系数确定

    • CnC_n 来自 f(x)f(x) 的傅里叶正弦展开

4. 拉普拉斯方程求解(矩形域)

4.1 定解问题

{2ux2+2uy2=0,0<x<a,0<y<bu(0,y)=u(a,y)=0u(x,0)=0,u(x,b)=g(x)\begin{cases} \frac{\partial^2 u}{\partial x^2} + \frac{\partial^2 u}{\partial y^2} = 0, & 0 < x < a, 0 < y < b \\ u(0,y) = u(a,y) = 0 \\ u(x,0) = 0, \quad u(x,b) = g(x) \end{cases}

4.2 求解过程

  1. 分离变量:设 u(x,y)=X(x)Y(y)u(x,y) = X(x)Y(y),得:

    XX=YY=λ\frac{X''}{X} = -\frac{Y''}{Y} = -\lambda
  2. x方向

    Xn(x)=sin(nπxa),λn=(nπa)2X_n(x) = \sin\left(\frac{n\pi x}{a}\right), \quad \lambda_n = \left(\frac{n\pi}{a}\right)^2
  3. y方向

    Yn(y)=Dnsinh(nπya)Y_n(y) = D_n \sinh\left(\frac{n\pi y}{a}\right)
  4. 通解

    u(x,y)=n=1Dnsin(nπxa)sinh(nπya)u(x,y) = \sum_{n=1}^\infty D_n \sin\left(\frac{n\pi x}{a}\right) \sinh\left(\frac{n\pi y}{a}\right)
  5. 系数确定

    • 通过 g(x)g(x) 的傅里叶正弦展开求 DnD_n

参考

pE7sl5D.jpg